Nowe zasady dla Obywateli Ukrainy

Na podstawie ustawy z dnia  z dnia 12 marca 2022 r. o  pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa („ustawa o pomocy”) wszyscy obywatele Ukrainy, którzy legalnie wjechali z Ukrainy na terytorium Polski od dnia 24 lutego 2022, tj. od pierwszego dnia inwazji rosyjskiej na Ukrainę, i zadeklarują zamiar pozostania w Polsce, mogą zgodnie z art. 2.1 Ustawy legalnie pozostawać w Polsce przez okres 18 miesięcy (tj. do dnia 24.08.2023 r.). Nie ma potrzeby podejmowania dodatkowych działań w celu legalizacji pobytu, wystarczy pieczątka w paszporcie potwierdzająca datę wjazdu. Osoby te korzystają przez okres 18 miesięcy z ochrony czasowej.

Uwaga: zasady te nie obowiązują w przypadku złożenia po przekroczeniu granicy wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej lub zadeklarowania zamiaru złożenia takiego wniosku.  Co jednak ważne – wniosek taki może zostać cofnięty.

Obywatele Ukrainy, którzy w dniu 24 lutego 2022 r. przebywali w Polsce legalnie np.: na podstawie ruchu bezwizowego (albo wizy Schengen), mogą legalnie pozostać w Polsce przez następne 18 miesięcy, a ich pobyt w Polsce uznaje się automatycznie za legalny bez konieczności podejmowania dalszych działań do 24.08.2023 r.

Karty pobytu obywateli ukraińskich, których ważność kończy się po 24 lutego 2022 r., ulegają przedłużeniu o 18 miesięcy. Wizy krajowe obywateli ukraińskich oraz zezwolenia na pobyt czasowy, których ważność kończy się po 24 lutego 2022 r. ulegają przedłużeniu do końca 2022 roku. (wizy Schengen patrz powyżej). Z tym zastrzeżeniem, że Wiza krajowa ani Karta Pobytu w okresie przedłużenia okresu pobytu nie uprawnia do przekraczania granicy. Wjazd na terytorium RP za zgodą komendanta Straży Granicznej jest automatycznie ważny 18 miesięcy od dnia 24 lutego 2022 r. Powyższe zasady dotyczą obywateli Ukraińskich, a także ich małżonków (ale już nie nieformalnych partnerów czy konkubentów).

Po nowelizacji z dnia 26 marca 2022 r. ustawa nie różnicuje czy wjazd na terytorium Polski nastąpił bezpośrednio czy nie bezpośrednio z Ukrainy, z treści przepisu usunięto słowo „bezpośrednio” – w związku z tym już nie ma znaczenia czy obywatele Ukrainy przekroczyli granicę Polski od strony Ukrainy czy też za pośrednictwem innych państw jak np. Słowacja). Istotnym jest aby wyjazd z terytorium Ukrainy miał miejsce nie wcześniej niż dnia 24 lutego 2022 roku.

Zasady dotyczące przekraczania granicy zostały opisane poniżej. Co do zasady, osoby które legalnie przebywały w Ukrainie, powinny bez problemu zostać wpuszczone do Polski. Przedłużenie legalnego pobytu obywateli innych Państw uciekających przed wojną w Ukrainie jest możliwe na zasadach ogólnych. Ustawa o pomocy stosuje się jedynie do obywateli Ukrainy, jednak obywatele Państw trzecich mogą skorzystać z Ochrony Tymczasowej lub Ochrony Międzynarodowej (patrz niżej).

Na podstawie art. 22 ustawy „o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa” można bez problemu zatrudnić obywatela Ukrainy przebywającego legalnie w Polsce. Jedynym dodatkowym obowiązkiem jest dokonanie zgłoszenia zatrudnienia obywatela Ukrainy poprzez system praca.gov.pl do Powiatowego Urzędy Pracy w terminie 14 dni od dnia podjęcia pracy przez danego pracownika.

Należy pamiętać, że pozostałe obowiązki pracodawcy dotyczące zatrudnienia pracownika (tak Polaka jak i Ukraińca) pozostają w mocy i dotyczą zarówno Polaków, jak i Ukraińców w tym m.in.: zgłoszenie do ZUS, badania pracownicze, wymagane szkolenia bhp, potwierdzenie warunków pracy na piśmie itp.

Obywatele Ukrainy będą mogli się rejestrować się w urzędach pracy oraz być uznanymi za osoby bezrobotne lub poszukujące pracy.

Tak, brak konieczności uzyskiwania pozwolenia na pracę dotyczy zarówno osób uciekających przed wojną, które przekroczyły granicę polską ukraińska po 23 lutego 2022, jak i osób które wcześniej miały prawo pobytu w Polsce (m. in. także na podstawie ruchu bezwizowego i wjazdu na 90 dni na paszport biometryczny) i ich pobyt został obecnie automatycznie przedłużony o odpowiedni okres, w zależności od tytułu pobytowego. Każdy obywatel ukraiński przebywający legalnie na terytorium RP może podjąć pracę i jedyną dodatkową formalnością (inną niż w stosunku do obywateli Polski) jest dokonanie zgłoszenia do PUP przez specjalny formularz na praca.gov.pl.

W przypadku osób uciekających przed wojną, które wjechały do Polski bezpośrednio z Ukrainy po dniu 23 lutego  wystarczy, że złożą one odpowiedni wniosek do urzędu gminy w celu wyrobienia numeru PESEL.

Uzyskanie numeru PESEL umożliwia korzystanie ze świadczeń medycznych, założenie działalności gospodarczej, a także – co istotne – daje dostęp do profilu zaufanego ePUAP (konieczne jest podanie maila i numeru telefonu). Identyfikator użytkowania profilu zaufanego zostanie utworzony automatycznie i zostanie wysłany mailem. Ustawa nie reguluje kwestii uzyskania numeru PESEL przez osoby, które wjechały do Polski przed 24 lutego lub przyjechały nie bezpośrednio z Ukrainy. W tym przypadku, konieczne jest wyrobienie PESEL w normalnym trybie i złożenie odpowiedniego wniosku.

Tak, oczywiście. W tym celu pomocne będzie uzyskanie numeru PESEL.

Obywatele Ukrainy którzy przebywają legalnie w Polsce mogą  zgodnie z art. 23 ustawy o pomocy podejmować i wykonywać działalność gospodarczą w Polsce na takich samych zasadach jak obywatele polscy, pod jednym warunkiem jakim jest uzyskanie numeru PESEL (jak to zrobić jest mowa powyżej). Obywatel Ukrainy chcący uzyskać numer PESEL musi wystąpić z odpowiednim wnioskiem do siedziby organu gminy (urzędu miasta).

Osoby, które uciekały przed wojną i wjechały do Polski z Ukrainy i przekroczyły polsko-ukraińską granicę po 23 lutego 2022 r. będą mogły złożyć wniosek o jednorazowe zezwolenie na pobyt czasowy na okres 3 lat. Otrzymają je bez żadnych dodatkowych warunków. Pozostałe osoby, tj. np. takie które już wcześniej przebywały w Polsce, lub przyjechały z innego Państwa będą mogły ubiegać się zezwolenie na pobyt czasowy na zasadach ogólnych tj. z koniecznością uzasadnienia. Jednakże przyjmowanie jakichkolwiek wniosków o przyznanie prawa pobytu czasowego od osób, które uzyskały automatycznie prawo pobytu na czas 18 miesięcy, zostało zawieszone na okres 9 miesięcy. Praktycznie więc wniosek, o którym mowa powyżej, będzie można złożyć po upływie 9 miesięcy licząc od dnia przybycia do Polski, wniosek składa się do wojewody.

Rada Unii Europejskiej uchwaliła po raz pierwszy decyzję wykonawczą stwierdzającą istnienie masowego napływu wysiedleńców z Ukrainy w rozumieniu art. 5 dyrektywy 2001/55/WE i skutkującą wprowadzeniem tymczasowej ochrony (Zobacz tutaj).

• Decyzja wykonawcza obejmuje wszystkie Państwa Członkowskie, co pozwala obywatelom Ukrainy wybrać docelowy kraj, w którym chcą korzystać z ochrony czasowej.
• Decyzja wykonawcza wywołuje skutek bezpośredni – nie wymaga implementacji.
• Cudzoziemiec będzie mógł korzystać z praw i przywilejów wynikających z ochrony czasowej w państwie, które wydało mu dokument pobytowy (kartę pobytu).
• Ochrona czasowa trwa 1 rok, ale może zostać przedłużona do lat 2. W każdej chwili Rada Unii Europejskiej może pozbawić ochrony czasowej (w przypadku ustania konfliktu zbrojnego).
• Ochrona tymczasowa daje:
  • prawo pobytu;
  • prawo pracy w Polsce (a także prowadzenia działalności gospodarczej) bez zezwoleń;
  • prawo do opieki medycznej, pomocy, zakwaterowania i wyżywienia – tylko w przypadku, gdy cudzoziemiec nie wykonuje pracy zarobkowej (art. 112 ust. 4 Ustawy o udzielaniu ochrony);
  • możliwość uzyskania zaświadczenia.
• Ochrona rozciąga się na członków rodziny, małżonka, dzieci, partnera lub innych bliskich krewnych, którzy mieszkali razem jako jedna rodzina (czyli szerzej niż wynika z ustawy o pomocy).
• Żeby skorzystać z ochrony w Polsce, musisz wystąpić do Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców o wydanie zaświadczenia. Wydanie takiego dokumentu nie podlega opłacie,

Osoby objęte uprawnieniami wynikającymi z Ustawy o pomocy uznaje się za objęte ochroną tymczasową (czasową) z mocy prawa.

Ochrona międzynarodowa to specjalny status, jaki może zostać przyznany uchodźcy, jeśli w kraju pochodzenia grozi mu prześladowanie. Uciekający przed rosyjską inwazją na Ukrainie mają prawo występować o taką ochronę. Należy pamiętać, że w trakcie procedury osoby, które złożyły wniosek nie będą mogły pracować w Polsce przez pierwsze 6 miesięcy i nie będą mogły wyjechać z Polski.

Istnieją dwa rodzaje ochrony międzynarodowej: status uchodźcy i ochrona uzupełniająca. Urząd bada możliwość udzielenia statusu uchodźcy oraz ochrony uzupełniającej w trakcie tej samej procedury. Oznacza to, że nie ma potrzeby składania dwóch osobnych wniosków, wystarczy złożyć jeden wspólny wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej w Polsce.

Jednak w przypadku obywateli Ukrainy, ochrona i korzyści wynikające z Ustawy są dalej idące i bazowanie na Ustawie wydaje się być wygodniejsze. Np.: do czasu rozpatrzenia wniosku dot. statusu uchodźcy nie można pracować. Należy pamiętać, że wniosek o nadanie statusu uchodźcy i ochronę międzynarodową można cofnąć.

1. Umożliwiono obywatelom Ukrainy, którzy uzyskali kwalifikacje lekarza bądź lekarza dentysty poza terytorium państw Unii Europejskiej, wykonywanie zawodu lekarza / lekarza dentysty przez okres 18 miesięcy od dnia 24 lutego 2022 r. Wymogiem jest spełnienie warunków wynikających z ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty.
2. Umożliwiono obywatelom Ukrainy, którzy uzyskali kwalifikacje pielęgniarki bądź położnej wykonywanie zawodu w okresie 18 miesięcy od dnia 24 lutego 2022 r. Wymogiem jest spełnienie warunków wynikających z ustawy z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej.
3. W roku szkolnym 2021/2022 na stanowisku pomocy nauczyciela może zostać zatrudniona osoba nieposiadająca obywatelstwa polskiego. Wymogiem jest władanie językiem polskim w mowie i na piśmie na poziomie, który pozwoli pomóc uczniowi nieznającemu języka polskiego na poziomie niezbędnym do nauki.
4. Obywatele Ukrainy posiadający odpowiednie kwalifikacje mogą być nauczycielami w dodatkowych oddziałach utworzonych w celach zapewnienia kształcenia, wychowania i opieki nad dziećmi i uczniami będącymi obywatelami Ukrainy.
5. Zagwarantowano dostęp dla ukraińskich dzieci do polskich szkól i przedszkoli.
6. Każdy podmiot bądź osoba, która zapewni zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy, na wniosek, może być przyznane świadczenie pieniężne. Okres świadczenia to maksymalnie 60 dni, z możliwością przedłużenia w szczególnie uzasadnionych przypadkach.

Obywatel Ukrainy legalnie przebywający na terytorium RP uprawniony jest do:

1. świadczeń rodzinnych;
2. świadczenia wychowawczego;
3. świadczenia dobry start;
4. rodzinnego kapitału opiekuńczego;
5. dofinansowania do opłaty za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna;
6. świadczeń pieniężnych i niepieniężnych na zasadach pomocy społecznej jeśli członek rodziny powrócił na terytorium Ukrainy w związku z trwającymi działaniami wojennymi;
7. jednorazowego świadczenia pieniężnego w wysokości 300 zł na osobę w rodzinie przeznaczonego na utrzymanie;
8. dostępu do służby zdrowia na zasadzie w jakim przysługuje ona osobom objętym ubezpieczeniem. (z włączeniami np. sanatoria);
9. ulg i zwolnień podatkowych.

Do jednorazowego świadczenia pieniężnego w wysokości 300 zł na osobę w rodzinie przeznaczonego na utrzymanie uprawnieni są obywatele Ukrainy legalnie przebywający na terytorium RP. Aby je otrzymać należy złożyć wniosek w miejscu wskazanym przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta odpowiedniego ze względu na miejsce pobytu osoby uprawnionej do świadczenia. Miejscem tym może być np. ośrodek pomocy społecznej. Wniosek składa się osobiście, a w przypadku osoby niepełnoletniej jej przedstawiciel ustawowy bądź osoba sprawująca faktyczną pieczę nad dzieckiem. Dla osób nieposiadających numeru PESEL konieczne będzie wcześniejsze jego uzyskanie. Wniosek musi zawierać: imię i nazwisko, datę urodzenia, obywatelstwo, płeć, rodzaj dokumentu stanowiącego podstawę przekroczenia granicy, dane z tego dokumentu, informację o dacie wjazdu na terytorium RP, adres pobytu, dane kontaktowe oraz numer PESEL.

Zgodnie z art. 13 ustawy o pomocy  osobom i podmiotom, które zapewnią zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy uciekającym przed wojną wypłacane będą świadczenia pieniężne w kwocie 40 zł dziennie, czyli ok 1200 zł miesięcznie. Świadczenia będą wypłacane maksymalnie przez 60 dni. Na razie nie znane są jeszcze szczegóły, ale prawdopodobne w celu uzyskania świadczenia konieczne będzie zawarcie umowy z gminą.