Jak sporządzić umowę na serwis internetowy

W dzisiejszym świecie każdy przedsiębiorca, prędzej czy później, staje przed wyzwaniem stworzenia serwisu internetowego dla swojej firmy. W większości przypadków prace takie są powierzane specjalistycznej firmie webmasterskiej. Spróbujemy odpowiedzieć, w jaki sposób zabezpieczyć swoje interesy oraz jakie postanowienia powinna zawierać umowa na wykonanie serwisu internetowego.

Umowy na serwis www zależą, rzecz jasna, od wymagań zamawiającego. Budowa i wdrożenie takiego serwisu stanowić może rozbudowany projekt informatyczny, skomplikowany kontrakt, w tworzenie którego po obu stronach zaangażowane zostaną całe sztaby ludzi, w tym prawnicy specjalizujący się w branży IT.

W artykule tym chciałbym zwrócić jednak uwagę na mniej doniosłe przedsięwzięcia informatyczne. Zaryzykuję stwierdzenie, że w większości przypadków, firmowy serwis internetowy sprowadza się do kilku, może kilkunastu „podstron”, o charterze głównie informacyjnym. Dlatego też, pisząc ten artykuł myślałem głównie o umowach na wykonanie tego rodzaju standardowych firmowych serwisów internetowych.

Krok pierwszy – jakie przepisy stosujemy

Niewątpliwie pierwsze pytanie, jakie stawia sobie zamawiający, to pytanie o charakter prawny umowy o wykonanie strony internetowej. Odpowiedź na nie pozwoli określić jakie przepisy prawa znajdą zastosowanie do sporządzanej umowy. Ewentualne rozterki zamawiającego dotyczyć mogą szczególnie kwestii, czy umowę taką traktować należy jako umowę o dzieło, czy też umowę o świadczenie usług, do której zastosowanie znajdą przepisy o zleceniu (art. 750 k.c.).

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego „umowa, w której strona zobowiązuje się do wykonania określonej produkcji artystycznej za wynagrodzeniem, ma cechy umowy o dzieło, a nie umowy zlecenia.” ( wyrok SN z 13 marca 1967 r., I CR 500/66, OSNC 1968/1/5).

Podobnie Sąd Apelacyjny w Poznaniu przyjął, iż „artystyczny charakter dzieła sztuki nie pozbawia go cech przedmiotu umowy o dzieło, podział zaś rezultatów z umowy o dzieło na rezultaty natury materialnej i niematerialnej jest powszechnie przyjęty i w tej mierze zakwalifikowanie zawiązanego przez strony stosunku do umów o świadczenie usług podobnych do zlecenia, z uwagi na niematerialny rezultat pracy twórcy, sprzeciwiało się konstrukcji umowy o dzieło” (wyrok sądu apelacyjnego w Poznaniu z 17 stycznia 1996 r., I ACr 618/95, OSA 1998/3/12).

W moim przekonaniu umowa o wykonanie serwisu internetowego będzie miała charakter umowy o dzieło, do której zastosowanie znajdą przepisy art. 627- 646 kodeksu cywilnego. W konsekwencji, do umowy takiej zastosowanie znajdą zarówno przepisy kodeksu cywilnego, jak również przepisy ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Krok drugi – przedmiot umowy

Kolejny krok w drodze do zawarcia umowy o wykonanie serwisu internetowego, powinien sprowadzać się do zastanowienia się, co tak naprawdę chcielibyśmy otrzymać w ramach wykonania umowy?

Jeszcze kilka lat temu, w czasach serwisów internetowych opartych o statyczny kod HTM, określenie przedmiotu umowy o serwis internetowy wydawało się stosunkowo proste. Wykonawca przygotowywał bowiem określony projekt serwisu internetowego, ewentualnie elementy graficzne, a następnie implementował je zgodnie z przygotowanym projektem w postaci statycznych dokumentów HTML. W chwili obecnej, obowiązującym standardem jest budowa serwisów internetowych w oparciu o dynamiczny HTML (dokument HTML generowany po stronie serwera).

W takim przypadku, w najprostszym ujęciu serwis internetowy obejmuje:

  • oprogramowania komputerowe, będące podstawą funkcjonowania serwisu internetowego,
  • strukturę bazy danych (w której zamieszczone zostają elementy serwisu internetowego),
  • projekt serwisu internetowego,
  • poszczególne elementy graficzne serwisu internetowego (logo, zdjęcia, przyciski, menu itp.).

Sytuacja komplikuje się jeszcze bardziej, kiedy uświadomimy sobie, iż zarówno każdy z powyższych elementów ujmowany odrębnie, jak również serwis internetowy jako całość (zbiór tychże elementów) stanowić mogą odrębne utwory chronione przepisami prawa autorskiego.

A zatem, jeszcze przed zawarciem umowy, zamawiający powinien zastanowić się jakie są jego oczekiwania co do serwisu internetowego. Jak nietrudno zgadnąć, w większości przypadków zamawiającemu zależy na niepowtarzalnym projekcie, aby projekt strony internetowej oraz wykorzystane na niej elementy graficzne indywidualizowały jego przedsiębiorstwo, a zatem były „niepowtarzalne” i „należały” tylko do niego. Znów nieco upraszczając można przyjąć, że w przypadku standardowych firmowych stron internetowych, dla zamawiającego nie ma większego znaczenia, czy program komputerowy będący podstawą funkcjonowania serwisu internetowego, został wykonany wyłącznie dla potrzeb jego serwisu internetowego, czy też został wykorzystany do budowy innych serwisów.

Nie wdając się w tym miejscu w zbyt daleko idące rozważania techniczne, zasygnalizować należy, iż w przypadku profesjonalnych rozwiązań typu Content Management System (CMS) w oparciu o to samo oprogramowanie komputerowe oraz strukturę baz danych możliwa jest implementacja szeregu odmiennych projektów serwisów internetowych. Niemniej jednak, w konkretnym przypadku potrzeby zamawiającego mogą być na tyle nietypowe, iż nie będzie można zrealizować serwisu internetowego w oparciu o dostępne na rynku systemu CMS. W takim przypadku, konieczne będzie wykonanie nowego dedykowanego oprogramowania komputerowego lub dostosowanie standardowego oprogramowania komputerowego (CMS) do potrzeb zamawiającego.

W zależności, od potrzeb zamawiającego, w praktyce, najczęściej spotkać możemy się z następującymi modelami umowy o wykonanie serwisu internetowego:

Serwis Internetowy (w całości) wykonywany jest na indywidualne zamówienie Zamawiającego.

W takim modelu, przedmiotem umowy jest wykonanie dzieła obejmującego w szczególności:

  • oprogramowanie komputerowe (CMS) wraz z strukturą baz danych,
  • projekt serwisu internetowego,
  • poszczególne elementy graficzne serwisu internetowego (np. ikony, menu, banery itp.),
  • wdrożenie serwisu internetowego.

Zastosowanie tego modelu najczęściej wiąże się z przeniesieniem całości majątkowych praw autorskich do serwisu internetowego (w tym poszczególnych jego elementów) na zamawiającego. Jak zostało już zasygnalizowane powyżej, model ten znajdzie zastosowanie w przypadku, gdy ze względu na szczególne potrzeby zamawiającego konieczne jest wykonanie dedykowanego oprogramowania komputerowego zarządzającego serwisem internetowy. Model ten znajduje również zastosowanie w przypadkach, gdy zamawiający chce zapewnić sobie pełną kontrolę nad wykorzystaniem serwisu internetowego. Potrzeba taka dyktowana może być zarówno względami bezpieczeństwa, jak również zamiarem dalszego samodzielnego rozwijania serwisu internetowego.

Należy przy tym podkreślić, iż sam fakt, że serwis internetowy, w szczególności oprogramowanie komputerowe (CMS), będące podstawą funkcjonowania serwisu internetowego, został wykonany na indywidualne zamówienie zamawiającego, nie przesądza jeszcze o zakresie, w jakim zamawiający będzie mógł korzystać z takiego serwisu internetowego (np. czy będzie uprawniony do modyfikacji oprogramowania komputerowego).

Wszystko zależy od zakresu majątkowych praw autorskich do serwisu internetowego (poszczególnych jego elementów), które nabył zamawiający. Kwestia regulacji umownych w zakresie przeniesienia majątkowych praw autorskich zostanie omówiona w kolejnej części artykułu.

Serwis Internetowy tworzony jest w oparciu o standardowe oprogramowanie komputerowe (CMS) dostarczane przez Wykonawcę.

Na rynku możemy wybierać spośród firm oferujących wykonanie serwisu internetowego w oparciu dostarczone przez siebie oprogramowanie komputerowe typu „Content Management System” (przykładowy wykaz CMS czytelnik może znaleźć na stronie https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_content_management_systems).

W takim przypadku, umowa zakłada najczęściej wykonanie przez Wykonawcę indywidualnego projektu graficznego serwisu internetowego, wszystkich elementów graficznych serwisu internetowego oraz wdrożenie serwisu internetowego poprzez implementacje indywidualnego projektu z wykorzystaniem oprogramowania komputerowego (CMS) dostarczonego przez Wykonawcę. W typowej sytuacji model ten zakłada przeniesienie majątkowych praw autorskich do projektu oraz poszczególnych elementów graficznych na zamawiającego oraz udzielenie zamawiającemu licencji na korzystanie z oprogramowania komputerowego będącego podstawą funkcjonowania serwisu internetowego (względnie również struktury bazy danych).

Model ten wydaje się szczególnie atrakcyjny w przypadku standardowych firmowych serwisów internetowych. Wykonawca wykorzystuje do budowy już istniejące, przetestowane oprogramowanie komputerowe. W konsekwencji zmniejsza się zarówno czas potrzebny do wdrożenia takiego serwisu internetowego, jak również ryzyko potencjalnych błędów.

Wykonawca udziela zamawiającemu jedynie niewyłącznej licencji na oprogramowanie komputerowe, przez co może nadal wykorzystywać to oprogramowanie w celu tworzenia serwisów internetowych dla innych klientów. W typowej sytuacji, uzyskanie przez zamawiającego licencji na korzystanie z oprogramowania komputerowego będzie znacznie tańsze, niż nabycie majątkowych praw autorskich do takiego oprogramowania.

Interesy zamawiającego chronione są poprzez nabycie majątkowych praw autorskich do projektu oraz poszczególnych elementów graficznych – indywidualizujących serwis internetowych. Zamawiający nie może jednak zapominać o zagrożeniach związanych z przyjęciem tegoż modelu.

Po pierwsze licencja na oprogramowanie komputerowe najczęściej nie obejmuje dokonywania modyfikacji programu komputerowego (CMS), w konsekwencji, w skrajnym przypadku zamawiający może zostać pozbawiony możliwości rozbudowy lub zmiany wyglądu serwisu internetowego. Dlatego też zamawiający powinien dążyć do szczegółowego określenia w umowie funkcjonalności programu komputerowego będącego podstawą funkcjonowania serwisu internetowego (np. czy system CMS posiada moduł administracyjny pozwalający na samodzielne dodawanie treści, modyfikacje układu strony internetowej itp.) oraz zakresu udzielonej licencji.

Po drugie, zamawiający musi liczyć się z niebezpieczeństwem wypowiedzenia licencji na oprogramowanie komputerowe (CMS) przez wykonawcę. W przypadku wypowiedzenia licencji na oprogramowanie komputerowe, zamawiający de facto utraci możliwość korzystania z serwisu internetowego. Problematyka licencji omówiona zostanie szerzej w kolejnej części artykułu.

Serwis Internetowy tworzony jest w oparciu o standardowe oprogramowanie komputerowe (CMS) udostępnione w oparciu o licencje open-soource.

Coraz większą popularnością cieszą się systemy CMS rozpowszechniane na licencji typu open-source. Rozwiązania CMS oparte o licencje open-source wykorzystywane są coraz częściej do budowy komercyjnych serwisów internetowych. W takim przypadku, na podstawie umowy, wykonawca zobowiązuje się do stworzenia projektu graficznego serwisu, elementów graficznych serwisów oraz wdrożenie danego rozwiązania CMS zgodne z przygotowanym projektem. Model, ten zbliżony jest do modelu opisanego w pkt 2. powyżej.

Również w tym przypadku najczęściej dochodzi do przeniesienia majątkowych praw autorskich do projektu oraz elementów graficznych serwisu internetowego na zamawiającego. Odmiennie rysuje się natomiast kwestia uprawnień do programu komputerowego (CMS) będącego podstawą funkcjonowania serwisu internetowego. Zamawiający uzyskuje uprawnienie do korzystania z systemu CMS na podstawie licencji udzielanej przez podmiot majątkowych praw autorskich do takiego programowania komputerowego. Najczęściej, wykonawca z którym zawieramy umowę o wykonanie serwisu internetowego, nie będzie podmiotem majątkowych praw autorskich do takiego oprogramowania komputerowego (CMS). Wykonawca w tym przypadku jedynie dostarcza oprogramowanie komputerowe (CMS), do którego majątkowe prawa autorskie przysługują innemu podmiotowi.

Wśród prawników brak jednolitego stanowiska co do charakteru prawnego licencji open-source. W zależności od przyjętej koncepcji teoretycznej oraz treści danej licencji open-source, bronić można tezy, iż zamawiający jest stroną umowy licencji zawartej bezpośrednio z podmiotem majątkowych praw autorskich do danego oprogramowania komputerowego (CMS) lub korzysta z danego oprogramowania komputerowego w oparciu o konstrukcję tzw. legalnego użytkownika.

Wskazać również należy, iż umowy typu open-source przewidują bardzo daleko idące ograniczenie odpowiedzialności za wady takiego programowania komputerowego. Umowa powinna zatem regulować zasady odpowiedzialności wykonawcy za usterki serwisu internetowego spowodowane błędnym działaniem oprogramowania komputerowego.

Opis „dzieła”

Zgodnie z przepisem art. 627 k.c., Strony powinny dokładnie określić przedmiot umowy o dzieło.

Jak ujął to Sąd Najwyższy w jednym z wyroków, iż „jeżeli przedmiotem umowy o dzieło ma być utwór w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.), to przedmiot oznaczenia dzieła powinien być tak określony, aby obowiązkiem przyjmującego zamówienie było dostarczenie zamawiającemu dzieła będącego rezultatem działalności twórczej, o indywidualnym charakterze, ustalonego w skonkretyzowanej przez strony postaci.” (wyrok SN z 18 czerwca 2003 r., II CKN 269/01, OSNC 2004/9/142).

W literaturze prawniczej wskazuje się jednak, iż w przypadku pracy twórczej wymóg dokładnego oznaczenia dzieła nie powinien być rozumiany nazbyt rygorystycznie [J. Barta, Umowa o dzieło w obrębie pracy twórczej, ZNUJ PzWiOWI 47/1988, str. 97; K. Grzybczyk, Dzieło reklamowe i jego twórca, Warszawa 1999, str. 107]. Niewątpliwie bardzo trudno jest określić cechy przyszłego dzieła artystycznego, ponadto, ze względu na charakter pracy twórczej, grafik tworzący projekt serwisu internetowego, czy poszczególne elementy graficzne, powinien mieć znaczną swobodę w realizacji projektu.

Z drugiej strony jednak należy mieć na uwadze, że dokładne określenie cech przyszłego dzieła oszczędzi stronom rozczarowań oraz ograniczy ewentualne spory w momencie dostarczenia gotowego serwisu internetowego. W przypadku precyzyjnego oznaczenia cech dzieła łatwiej będzie można stwierdzić, czy dostarczone dzieło jest tym, które zostało zamówione oraz ocenić zasadność ewentualnych żądań z tytułu usterek utworu [Zwraca na to uwagę: W. Kubala. Autorskoprawne elementy umowy o dzieło, Prawo Spółek 4/1999 str. 43].

Strony powinny określić przede wszystkim, czy przedmiotem umowy jest wdrożenie serwisu internetowego w oparciu oprogramowanie komputerowe (CMS) dostarczone przez wykonawcę, czy też wykonanie dedykowanego systemu CMS dla potrzeb zamawiającego. Ponadto, strony powinny określić specyfikację techniczno-funkcjonalną samego serwisu internetowego. W zależności od rodzaju i wielkości przedsięwzięcia, różny będzie zakres i stopień szczegółowości tego rodzaju specyfikacji. W przypadku bardziej rozbudowanych projektów informatycznych, przygotowanie tego rodzaju specyfikacji poprzedzone zostanie pracami analitycznymi (wykonanymi samodzielnie przez zamawiającego, przez osoby trzecie, czy też przez wykonawcę jako jeden z etapów realizacji umowy).

Wydaje się, iż w przypadku mniejszych projektów, standardowych firmowych serwisów internetowych, specyfikacja powinna określać przynajmniej:

  • projekt struktury serwisu internetowego (ewentualnie wraz z makietami poszczególnych „podstron” serwisu internetowego),
  • opis funkcjonalny oprogramowania komputerowego (CSM) wykorzystanego jako podstawę funkcjonowania serwisu internetowego,
  • technikę wykonania serwisu internetowego (np. język programowania, wykorzystanie FLASH itp.),
  • minimalne wymagania techniczne związane z eksploatacją serwisu internetowego ( w tym: wymagania dotyczące serwera baz danych, oprogramowania zainstalowanego na serwerze, systemy operacyjne oraz przeglądarki dla jakich zoptymalizowany będzie serwis internetowy).

Zobacz następne artykuły Romana Biedy